मराठी संपादक
सध्या अनेक सोशल मिडिया प्लॅटफॉर्मवर २ ऑगस्ट २०२५ रोजी पूर्ण सूर्यग्रहण होणार असल्याची माहिती फिरते आहे. परंतु ही माहिती चुकीची आहे. खरे म्हणजे २ ऑगस्ट २०२५ रोजी कोणतेही ग्रहण होणार नाही.ही माहिती २ ऑगस्ट २०२७ या तारखेस होणाऱ्या ग्रहणाशी संबंधित आहे. २ ऑगस्ट २०२७ रोजी होणारे सूर्यग्रहण २१ व्या शतकातील सर्वात लांबकाळ चालणारे पूर्ण सूर्यग्रहण असेल.
सूर्यग्रहण म्हणजे काय ?
सूर्यग्रहण ही एक खगोलशास्त्रीय घटना आहे, जी तेव्हा घडते जेव्हा चंद्र पृथ्वी आणि सूर्याच्या मध्ये येतो आणि सूर्याचा संपूर्ण किंवा अंशतः प्रकाश पृथ्वीवर पडण्यापासून अडथळा करतो. त्यामुळे काही काळासाठी सूर्य आकाशातून दिसेनासा होतो.
सूर्यग्रहणाचे प्रकार :-
- पूर्ण सूर्यग्रहण (Total Solar Eclipse)
जेव्हा चंद्र सूर्याचा संपूर्ण भाग झाकतो आणि काही क्षणांसाठी आकाशात अंधार पसरतो. - अंशतः सूर्यग्रहण (Partial Solar Eclipse)
जेव्हा चंद्र सूर्याचा काही भाग झाकतो. भारतात बहुतेक वेळा अंशतः ग्रहणच दिसते. - अन्नुलर ग्रहण (Annular Eclipse)
जेव्हा चंद्र सूर्याच्या समोर असतो पण त्याचा व्यास लहान असल्यामुळे सूर्याभोवती अग्निवलयासारखा झगमगाट दिसतो. याला “Ring of Fire” असेही म्हणतात. - मिश्रित ग्रहण (Hybrid Eclipse)
काही भागांत पूर्ण आणि काही भागांत अन्नुलर स्वरूपात दिसणारे ग्रहण. हा प्रकार अत्यंत दुर्मीळ असतो.
ग्रहण कधी घडते?
- सूर्यग्रहण फक्त अमावस्येच्या दिवशी घडते.
- मात्र प्रत्येक अमावस्येला ग्रहण होत नाही कारण चंद्राचे कक्ष थोडे झुकलेले आहे.
- वर्षाला सरासरी २ ते ५ सूर्यग्रहण होऊ शकतात.
भारतातील धार्मिक आणि पारंपरिक महत्त्व
- सूर्यग्रहण काळात सुतक काल मानला जातो.
- सुतक काळात खाणे-पिणे, पूजा-पाठ, शुभ कार्य वर्ज्य मानले जातात.
- ग्रहण संपल्यानंतर स्नान, मंत्रजप, दान करण्याची परंपरा आहे.
- गरोदर महिलांनी ग्रहणाच्या काळात विशेष काळजी घ्यावी अशी शिफारस केली जाते.
वैज्ञानिक दृष्टिकोन :-
- सूर्यग्रहणाच्या वेळी सूर्याच्या कोरोना (Corona) म्हणजेच बाह्य थराचा अभ्यास करता येतो.
- सूर्याच्या सौर ज्वाळा, किरणोत्सर्ग, आणि चुंबकीय क्षेत्र यांचा अभ्यास या काळात वैज्ञानिक करतात.
- आता कृत्रिमरित्या उपग्रहांच्या मदतीने (उदा. ESA चा Proba-3) कृत्रिम सूर्यग्रहण तयार करूनही संशोधन केले जात आहे.
ग्रहण पाहताना काळजी :-
- सूर्यग्रहण उघड्या डोळ्यांनी पाहू नये. त्यामुळे डोळ्यांना कायमस्वरूपी इजा होऊ शकते.
- ISO 12312-2 प्रमाणित सुरक्षाचष्मा वापरावा.
- पिन-होल कॅमेरा, टेलिस्कोपसाठी विशेष फिल्टरचा वापर करावा.
- काच, मोबाईल स्क्रीन, काळे चष्मे यांचा वापर धोकादायक ठरतो.
कृत्रिम सूर्यग्रहण – Proba-3 युरोपियन प्रयोग
युरोपियन स्पेस एजन्सी (ESA) ने ‘Proba-3’ या प्रकल्पाअंतर्गत कृत्रिम सूर्यग्रहण तयार करण्यात यश मिळवले आहे. हे दोन उपग्रह एकमेकांपासून सुमारे १४० मीटर अंतरावर एकाच वेळी फिरत असून, दर महिन्याला काही काळासाठी सूर्य झाकतात आणि वैज्ञानिकांना सूर्याच्या बाह्य थर म्हणजेच ‘कोरोना’चा अभ्यास करता येतो.
हा उपक्रम सूर्यमालेबाहेरून देखील सूर्य निरीक्षण शक्य करत असून, भविष्यातील अंतराळ संशोधनासाठी अत्यंत महत्त्वाचा ठरतो आहे.
अफवा:- २ ऑगस्ट २०२५ रोजी पूर्ण सूर्यग्रहण ?
सध्या अनेक सोशल मिडिया प्लॅटफॉर्मवर २ ऑगस्ट २०२५ रोजी पूर्ण सूर्यग्रहण होणार असल्याची माहिती फिरते आहे. परंतु ही माहिती चुकीची आहे. खरे म्हणजे:-
- २ ऑगस्ट २०२५ रोजी कोणतेही ग्रहण होणार नाही.
- ही माहिती २ ऑगस्ट २०२७ या तारखेस होणाऱ्या ग्रहणाशी संबंधित आहे.
- २ ऑगस्ट २०२७ रोजी होणारे सूर्यग्रहण २१व्या शतकातील सर्वात लांबकाळ चालणारे पूर्ण सूर्यग्रहण असेल.
आगामी सूर्यग्रहणांचा आढावा (२०२५–२०२७)
| तारीख | ग्रहणाचा प्रकार | भारतात दृश्यमानता |
|---|---|---|
| २९ मार्च २०२५ | अंशतः सूर्यग्रहण | भारतात दृश्यमान नाही |
| २१ सप्टेंबर २०२५ | अन्नुलर (वलयाकार) | भारतात दृश्यमान नाही |
| ६ फेब्रुवारी २०२७ | अन्नुलर | भारतात दृश्यमान नाही |
| २ ऑगस्ट २०२७ | पूर्ण सूर्यग्रहण | भारतात अंशतः दृश्यमान |
२ ऑगस्ट २०२७ – विशेष बाबी
- हे सूर्यग्रहण सुमारे ६ मिनिटे २३ सेकंद टिकेल, जे १९९१ ते २११४ या संपूर्ण काळात सर्वाधिक आहे.
- भारतात पूर्ण ग्रहण दिसणार नाही, पण अंशतः (partial) ग्रहण काही भागांतून दिसेल.
- महाराष्ट्र, कर्नाटक, तामिळनाडू आदी राज्यांतून सायंकाळी ग्रहणाचे दर्शन होऊ शकते.
उदाहरणार्थ :-
- मुंबई:- सूर्याचा सुमारे ३०-३५% भाग झाकलेला दिसेल
- बंगलोर:- सुमारे ३९%
- दिल्ली:- फारच कमी, सुमारे ८% पेक्षा कमी
पारंपरिक आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन :-
भारतातील अनेक ठिकाणी सूर्यग्रहणाशी संबंधित धार्मिक प्रथा आणि नियम पाळले जातात. ‘सूतक काळ’ पाळणे, अन्न न बनवणे किंवा खाणे टाळणे, पवित्र स्नान घेणे अशा गोष्टी आढळतात. मात्र, जे ग्रहण भारतात दृश्यमान नाही, त्यासाठी सुतक कालमान लागू होत नाही.
विज्ञानाच्या दृष्टीने सूर्यग्रहण हे अत्यंत मौल्यवान संशोधन संधी असते. सूर्याच्या थेट निरीक्षणाऐवजी corona, सौर वारे, सौर ज्वाला आणि त्याचा पृथ्वीवरील परिणाम याचा अभ्यास या काळात केला जातो.
सुरक्षितता सूचना :-
सूर्यग्रहण पाहताना खालील गोष्टींचे पालन करणे अत्यावश्यक आहे:
- कोणत्याही वेळी सूर्यकडे नंगा डोळ्यांनी पाहू नये.
- फक्त ISO प्रमाणित ‘solar viewing glasses’ किंवा ‘pin-hole projectors’ चा वापर करावा.
- मोबाइल किंवा कॅमेऱ्याद्वारे प्रत्यक्ष सूर्य पाहणे टाळावे.
निष्कर्ष :-
- २०२५ मध्ये भारतात कोणतेही सूर्यग्रहण दृश्यमान नाही.
- २ ऑगस्ट २०२५ रोजी पूर्ण ग्रहण होईल, ही माहिती चुकीची असून, खरे ग्रहण २ ऑगस्ट २०२७ रोजी आहे.
- हे ग्रहण भारतात अंशतः दिसणार असून, संशोधनासाठी जागतिक स्तरावर अत्यंत महत्त्वाचे ठरेल.
- ESA च्या कृत्रिम ग्रहण प्रयोगामुळे भविष्यात सूर्याचा अधिक अचूक अभ्यास शक्य होईल.
सूर्यग्रहण ही एक नैसर्गिक व वैज्ञानिक दृष्ट्या महत्त्वाची घटना आहे. ती धार्मिक, सामाजिक आणि वैज्ञानिक दृष्टीने विचारात घेणे गरजेचे आहे. ग्रहणाच्या वेळी योग्य माहिती आणि सुरक्षितता पाळल्यास आपण ते सुरक्षितरीत्या पाहू शकतो आणि त्याचा अभ्यासही करू शकतो.अशा प्रकारच्या खगोलशास्त्रीय घटना समजून घेणे आणि सुरक्षिततेसह त्यांचा अनुभव घेणे ही आधुनिक विज्ञानाशी जोडलेली गरज आहे.
मुख्य कीवर्ड्स :- खगोलशास्त्रीय घटना,ग्रहणाचा वैज्ञानिक अभ्यास,सूर्यग्रहण,पूर्ण सूर्यग्रहण,अंशतः सूर्यग्रहण,सूर्य निरीक्षण,ग्रहणाच्या सुरक्षिततेच्या उपाययोजना,ग्रहण व धार्मिक परंपरा,
अस्वीकरण (Disclaimer):–
वरील बातमी ‘मराठी संपादक’ या वेबसाईटने स्वतः तयार केलेली नाही. हि माहिती इंटरनेटवरील सार्वजनिक स्रोतांवर (News Portals/Agencies) आधारित असून ‘मराठी संपादक’ या माहितीची शहानिशा अथवा जबाबदारी घेत नाही.
